Recenzja: Polska atomistyka / Polish Nuclear Science

Krzysztof Rzymkowski

Polska atomistyka / Polish Nuclear Science

Książka „POLSKA ATOMISTYKA” jest zbiorem esejów opisujących historię badań naukowych powiązanych z fizyką i techniką jądrową, prowadzonych przez polskich uczonych od początków XX wieku. Opracowanie powstało z inicjatywy Departamentu Energii Jądrowej Ministerstwa Energii. Ponieważ zamierzeniem wydawcy było możliwe szerokie rozpowszechnienie tej unikalnej publikacji nie tylko w Polsce, książka zawiera również równoległe tłumaczenie na język angielski. Autorzy dołożyli wielu starań by zgromadzić w tym opracowaniu informacje o najważniejszych osiągnięciach polskich uczonych, co ze względu na rozproszenie materiałów źródłowych i krótkie terminy opracowania tematów było zadaniem bardzo ambitnym. Trudnością było nawet ustalenie listy uczonych, ze względu na to, że w większości pracowali oni w początkowym okresie rozwoju atomistyki w ośrodkach zagranicznych. Publikacja daje jednak dość dobry obraz dziejów polskiej atomistyki od jej „prehistorii” do dziś. Należy podkreślić, że rozległość tematyki związanej z atomistyką, szczególnie w okresie po powołaniu Urzędu Pełnomocnika Rządu d/s Pokojowego Wykorzystania Energii Jądrowej, wymusiła jedynie zaznaczenie kierunków rozwoju badań i związanych z nimi innych działań. W książce znajdują się również informacje dodatkowe w formie krótkich wstawek wyjaśniających istotę omawianego odkrycia, np. „produkt uboczny” powstały przy budowie bomby atomowej – matematyczna metoda Monte Carlo opracowana przez Stanisława Ulama, czy mapa wykorzystania radiofarmaceutyków w ludzkim ciele. Inną zaletą publikacji jest podanie podręcznego słownika wyjaśniającego używane w tekście pojęcia specjalistyczne.

W publikacji w wielu miejscach można znaleźć wzmianki o osiągnięciach Mikołaja Żywa i dlatego pewien niedosyt budzi brak krótkiego opisu przybliżającego jego postać. Mikołaj Żyw był uczonym działającym w Polsce w okresie międzywojennym i posiadał znaczne osiągnięcia w tworzeniu podstaw światowej atomistyki. Innym uczonym wspomnianym w tekście, a o którym również brak jest bardziej szczegółowych informacji, jest Leopold Infeld – bliski współpracownik Alberta Einsteina. Wspólne ich osiągnięcia to równania ruchu w ogólnej teorii względności (tzw. teoria Einsteina-Infelda-Hoffmanna) i książka „Ewolucja fizyki”.

W części opracowania dotyczącej okresu powojennego zbyt dużo uwagi poświęcono historii poszukiwania uranu (12 stron) co może wywołać błędne wrażenie, że wydobycie uranu, początkowo we współpracy międzynarodowej w ramach ówczesnych sojuszy a później samodzielnie, było najważniejszym celem rozwoju atomistyki w Polsce.

Pewnym istotnym brakiem opracowania jest pominięcie wkładu polskich uczonych w pracach instytutów międzynarodowych – Zjednoczonego Instytutu Badań Jądrowych w Dubnej (ZSRR/Rosja) i Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych (CERN Organisation Européenne pour la Recherche Nucléaire) w Szwajcarii, osiągnięć polskiego przemysłu jądrowego – POLON, Zakładów Doświadczalnych Instytutu Badań Jądrowych w Świerku, Instytutu Chemii Techniki Jądrowej w Warszawie oraz organizacji specjalistycznych np. Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej. Nie wspomniano również nic o działalności ośrodków akademickich. Sądzę że wynikało to z ograniczenia objętości publikacji. Tego rodzaju publikacja w chwili obecnej, w okresie przygotowywania się do budowy energetyki jądrowej w Polsce, jest bardzo potrzebna.

Od dawna w Postępach Techniki Jądrowej zamieszczane są artykuły wspomnieniowe o budujących polską atomistykę po roku 1956 (powołania Pełnomocnika Rządu d/s Pokojowego Wykorzystania EJ), może warto byłoby zebrać te opracowania i po redakcji wydać w postaci odrębnego tomu, z perspektywą kontynuacji.

[1] Izabela Cieszkowska, Krzysztof Fornalski, Dorota Gajda, Paweł Gajda, Jerzy Janczyszyn, Stanisław Latek, Renata Mikołajczak, Marek Rabiński, Krzysztof Rzymkowski, Małgorzata Sobieszczak-Marciniak, Ryszard Strzelecki, Tomasz Szreder, Stanisław Wołkowicz „Polska atomistyka/Polish Nuclear Science” Wydawnictwo Instytutu Zrównoważonej Energii, Kraków 2017