Recenzja: Czarny Koń. Energetyka jądrowa a zmiany klimatyczne

Krzysztof Rzymkowski

Postępy Techniki Jądrowej

Rauli Partanem, Janne E. Korhonen
CZARNY KOŃ energetyka jądrowa zmiany klimatyczne
Tytuł oryginału: THE DARK HORSE Nuclear Power and Climate Change
Tłumaczenie: Tristan Korecki
Wydawnictwo Dragon  Bielsko Biała 2022

Książka CZARNY KOŃ – energetyka jądrowa zmiany klimatyczne jest kolejną solidnie udokumentowaną publikacją popularnonaukową omawiającą różne zagrożenia związane ze wzrastającym zapotrzebowaniem na wytwarzanie energii, które mogą wpłynąć na zmiany środowiska naturalnego a szczególnie na zmiany klimatu. Jednym z warunków  spowolnienia zmian jest ograniczenie (aż do zupełnej eliminacji) spalania paliw kopalnych przy zachowaniu tempa rozwoju gospodarczego i jego rozwój w rejonach mniej rozwiniętych. Najlepszym rozwiązaniem jest szerokie wykorzystanie energii jądrowej.

Spalanie węgla, ropy i gazu zakłóca naturalny system obiegu węgla w naturze i w atmosferze. Jest go więcej niż przyroda może zneutralizować. Sygnałem poważnych zmian są obserwowane i przewidywane zjawiska: częste gwałtowne huragany, powodzie, susze, pożary lasów, fale.  Zanikanie lodowców zmniejsza powierzchnię odbijającą światło słoneczne przyspieszając postępujące ocieplenie, a w obszarach podbiegunowych może mieć dodatkowo wpływ na prądy oceaniczne. Rozmrożenie wiecznej zmarzliny może uwolnić metan.

Za początek badań  środowiskowych można uznać twierdzenie Aleksandra Humboldta przyrodnika i podróżnika,  jednego z twórców nowoczesnej geografii, ekologii, że ludzkość powinna zrozumieć jak prawa natury stanowiącej zamkniętą sieć zależności roślin iż zwierząt i ludzie nie mogą zmieniać świata według swojej woli zakłócając system niezgodnie z jego prawami niszcząc środowisko co musi doprowadzić do katastrofy. Do podobnych wniosków doszli współcześni uczeni. James Lovelock i Lynn Margglis w latach 70 XX wieku formułując tzw. Hipotezę Gai przypisującą planecie Ziemi własności żywego organizmu w którym wszystkie systemy biosfery, atmosfery, oceanów, gleby działają wspólnie aby zachować optymalne warunki do życia. Działalność człowieka nie może zakłócać tego działania. Autorzy Czarnego Konia w pierwszej części książki (Faktyczne przesłanki i okoliczności procesu zmian klimatu  a zapotrzebowanie na energię) przedstawiają szereg faktów opisujących aktualny stan badań zmian klimatycznych,  potrzeb energetycznych, wykorzystanie zasobów materiałów kopalnych, sposobów wytwarzania energii, przewidywania dalszego zapotrzebowania na energię. Dużo uwagi poświęcono rozważaniom zaspokojenia potrzeb energetycznych z wykorzystaniem tzw. odnawialnych źródeł energii przedstawiając szeroką  analizę różnych sposobów pozyskiwania energii i jej magazynowania. Poruszono również problem efektywnego wykorzystania energii poprzez jej oszczędne wykorzystanie  jak i pośrednio przez wprowadzanie urządzeń i wyższej sprawności energetycznej stymulując postęp technologiczny. Wszystkie zmiany w dotychczasowych sposobach pozyskiwania energii prowadzą do swoistej rewolucji energetycznej omówionej w końcowej części, części pierwszej książki koncentrując się na rozważaniach o rozwoju energetyki w krajach mniej rozwiniętych i opisując prawdziwą rewolucję energetyczna przeprowadzoną w Niemczech „Energiewende”. W Niemczech postanowiono wycofać się całkowicie z energetyki jądrowej zastępując ją odnawialnymi źródłami energii głównie energetyką wiatrową i słoneczną. W  Niemczech powstała największa w Europie elektrownia słoneczna i liczne elektrownie wiatrowe. Zastąpienie źródła bez emisyjnego innym również bez emisyjnym źródłem nie ma wpływu na ochronę klimatu. Obecnie energetyka w Niemczech jest zdominowana przez spalanie paliw kopalnych głównie przez spalanie węgla brunatnego charakteryzującego się wysoką emisyjnością dwutlenku węgla. Naśladując Niemcy podobne decyzje podjęły Austria,  Australia i niektóre stany w Stanach Zjednoczonych, a inne kraje wstrzymały rozwój swoich planów energetycznych dotyczących energetyki jądrowej. Mimo tej nie sprzyjającej atmosfery powstają nowe projekty reaktorów energetycznych,

Druga część książki (Energia i energetyka jądrowa) jest poświęcona całkowicie przedstawieniu i wyjaśnieniu czytelnikom nie związanym z tą dziedziną techniki podstawowych pojęć i najczęściej pojawiających się wątpliwości dotyczących głównie bezpieczeństwa, wpływu na środowisko, awaryjności, kosztów budowy, opłacalności itp. W tej części można znaleźć odpowiedź na pytania i zarzuty stawiane przez przeciwników energetyki jądrowej. We wstępie do drugiej części autorzy koncentrują się na przedstawieniu zalet energetyki jądrowej jako niskoemisyjne źródło energii nawet uwzględniając wszelki emisje związane z procesami budowy, wydobycie materiałów radioaktywnych koniecznych do uzyskania energii, produkcji paliwa, unieszkodliwiania odpadów i wypalonego paliwa a nawet wycofania obiektów jądrowych z eksploatacji. Omówiono również stan energetyki jądrowej w świecie. W dalszej części przedstawiono różne technologie jądrowe, zasadę pozyskiwanie energii oraz krótką historie przemysłu jądrowego z uwzględnieniem najnowszych rozwiązań i nowo projektowanych jak i zakres zastosowań, Bardzo interesujące są rozdziały dotyczące paliwa jądrowego, jego ceny i przyszłości z uwzględnieniem o produkcji materiałów paliwowych w reaktorach powielających. Kilka rozdziałów jest poświęconych zagadnieniom związanym z bezpieczeństwem jądrowym w różnych aspektach: ochrony radiologicznej ludności i ochrony środowiska, odpadów radioaktywnych i wypalonego paliwa (jego składowania i przerobu), awaryjności (z opisem trzech najsłynniejszych katastrof i ich skutków), broni jądrowej (jak i czy może powstać). Odrębnym zagadnieniem bardzo szeroko mówionym są problemy ekonomiczne. Ten fragment książki jest szczególni ważny ponieważ problemy ekonomiczne bardzo często są tematem dominującym w dyskusjach o energetyce jądrowej. W zakończeniu autorzy starają się przedstawić perspektywy energetyki jądrowej. Są oni przekonani o konieczności ścisłej współpracy międzynarodowej w tej dziedzinie.

Trzecia część książki (Energetyka jądrowa w szerszym kontekście społecznym) poświęcona jest omówieniu problemów moralnych, etycznych i społecznych pojawiających się wraz z rozpowszechnianiem złożonych nowoczesnych technologii mogących mieć wpływ na środowisko naturalne, rozwój gospodarczy lub sprzyjających dominacji ekonomicznej i politycznej określonych grup społecznych lub państw, Każdy z podrozdziałów jest szeroko udokumentowaną polemiką głównie ze zwolennikami teorii, że zaspokojenie aktualnych i przyszłych potrzeb energetycznych jest możliwe przez wprowadzenie oszczędnego, bardzo zracjonalizowanego wykorzystania energii wytwarzanej przez odnawialne źródła energetyczne głównie wiatr i słońce. Prowadzi to np. reglamentowania szeroko rozumianej konsumpcji ograniczając rozwój gospodarczy wpływając ujemnie na ochronę środowiska. Autorzy zwracają uwagę,  miedzy innymi na fakt, że powierzchnia wykorzystywana przez farmę wiatrową jest półtora tysiąca razy większa od powierzchni zajmowanej przez dwureaktorową elektrownie jądrową produkującą taką samą ilość energii. Polemiki są przesycone różnymi przekładami i uwagami autorów. Autorzy zwrócili uwagę, że nie umiejętne promowanie energetyki jądrowe np. przez środowiska naukowe może być wykorzystane przez wrogie atomowi środowiska  sugerując, że są opłacani przez banki i wpływają na polityków hamując rozwój alternatywnych źródeł energii w tym spalanie węgla  Spowodowało to, że obecnie  przemysł energii odnawialnej jest dominujący. Innym dyskutowanym problemem jest model energetyki scentralizowanej i rozproszonej, Powiązane  z tym jest zagadnienie własności zakładów wytwarzających energię i nie zależność energetyczna  regionu, kraju jak i stabilność polityczna. Ciągle aktualny jest problem akceptacji społecznej energetyki jądrowej. Prowadzone w rozdziałach rozważania polemizujące z powszechnie znanymi opiniami są przedstawiane z różnych punktów widzenia dzięki czemu mimo zawiłości wywodów tekst jest oparty o sprawdzone informacje (jak zapewniają autorzy) i jest interesujący.  . .

Autorzy są zdecydowanymi zwolennikami wykorzystania energii jądrowej do produkcji energii elektrycznej. Są oni przekonani, że jest to najbezpieczniejszy sposób pozyskiwania energii elektrycznej i najbardziej korzystny z punktu widzenia zarówno ochrony środowiska przed jego degradacją jak i ochrony zdrowia ludności poprzez brak emisji szkodliwych substancji. Autorzy są przekonani, że gdyby wszystkie kraje wykonały swoje zamierzenia w budowie energetyki jądrowej byłby obecnie znacznie łatwiej powstrzymać zmiany klimatyczne.

W książce podano bogatą bibliografię i przypisy (289 pozycji) wyjaśniające do każdego rozdziału. Skład książki jest bardzo nietypowy. Trudno znaleźć tytuł oryginału – autorzy są finami. Nota o autorach jest też umieszczona w nietypowym miejscu i nietypowe jest umieszczenie podziękowań autorów w podrozdziale Do czytelnika na samym początku tekstu. Bardzo istotną wadą jest przedstawienie wykresów jedynie w kolorach czarno białych ponieważ nie pozwala to dopasować opisu wykresu (legendy) z wykresem.

Książka daje szeroki obraz rzeczywistych różnych problemów związanych głównie z polemiką dotyczącą celowości wprowadzania energetyki jądrowej,  ochrony środowiska i , dotychczasowych starań i propozycji  dalszych działań w tym zakresie. Przeprowadzając analizy problemów autorzy podają wiele bardzo aktualnych wiadomości dotyczących działań w różnych krajach. Wiele tych informacji jest trudno dostępnych a przeprowadzone porównania mają charakter polemiczny i dydaktyczny.

PS. Podobną tematykę przedstawiono książce  Joshua S. Goldstein, Steffan A. Qvist  Wpływ energetyki jądrowej na środowisko,  omówionej w PTJ Nr 2 Vol. 62 Z 2 ISSN  551-6846 Warszawa 2019