Recenzja: Pan Raczy Żartować, Panie Feyman! Przypadki ciekawego Człowieka
Krzysztof Rzymkowski
Postępy Techniki Jądrowej
Niezwykła, obszerna publikacja będąca autobiografią jednego z największych fizyków amerykańskich, napisana w sposób bardzo niekonwencjonalny, stwarzająca wrażenie zbioru żartów i anegdot opowiedzianych przez ich bohatera. Autor podaje genezę jej tytułu. Gdy po przybyciu do uniwersytetu Princeton został zaproszony na ”herbatkę” u dziekana nie będąc jak sam pisze towarzysko wyrobiony, czuł się w nowym towarzystwie zagubiony i miał ogromną tremę, a na pytanie żony dziekana czy życzy sobie cytryny czy śmietanki do herbaty odpowiedział automatycznie jedno i drugie na co uzyskał odpowiedź Pan raczy żartować Panie Feynman.
Richard Phillips Feynman urodził się. 11 maja 1918 w Nowym Jorku w zsekularyzowanej rodzinie żydowskiej (zm. 15 lutego 1988 w Los Angeles). Był jednym z głównych twórców elektrodynamiki kwantowej, laureatem (wraz z Japończykiem Shin’ichirō Tomonagą i Amerykaninem Julianem Schwingerem) Nagrody Nobla w 1965 za opracowanie realtywistycznej elektrodynamiki kwantowej. Feynman wynalazł metodę upraszczania obliczeń przy rozwiązywaniu zagadnień oddziaływania cząstek, przez rysowanie diagramów obrazujących proces (tzw. diagramy Feynmana. Jest uważany również za filozofa.
- Feynmam Brał aktywny udział w pracach przy budowie bomby jądrowej w laboratorium w Los Alamos (projekt Manhattan) kierując zespołem obliczeniowym i był obecny podczas testowania pierwszej bomby w lipcu 1945.
Po wojnie pracował na Uniwersytecie Cornella w Ithaca ,w 1951 został profesorem Kalifornijskiego Instytutu Technicznego (w Pasadenie). Był członkiem. Narodowej Akademii Nauk w Waszyngtonie oraz londyńskiego Royal Society. W 1962 wziął udział w Międzynarodowej Konferencji Teorii Grawitacji w Jabłonnej pod Warszawa, Ten epizod jest interesująco i barwnie opisany przez Marka Demiańskiego z wydziału fizyki Uniwersytetu Warszawskiego we wstępie do książki. W swoich wspomnieniach R. Feynmam dużo uwagi poświęca swemu udziałowi w pracach komisji ustalającej przyczyny katastrofy wahadłowca Challenger (1986); to on zwrócił uwagę na sztywnienie i kruszenie się na mrozie gumowych uszczelek. Był trzykrotnie żonaty. Pierwsza żoną była Arline Greenbaum, która zmarła na gruźlicę w okresie końcowych prób broni jądrowej. Drugie małżeństwo (z Mary Louise Bell) rozpadło się. Trzecią żoną fizyka była od 1960 Brytyjka Gweneth Howard.
Cały ten bogaty życiorys wraz z opisem osobistych przeżyć, różnorodności zainteresowań od najmłodszych lat jest opowiedziany w pięciu rozdziałach, z których każdy obejmuje jakiś znaczący okres w życiu autora. Młodość szkoła zamiłowania do eksperymentów chemicznych i elektronicznych – specjalność naprawa odbiorników radiowych i inne prace zarobkowe, studia, doktorat praca przy broni jądrowej, praca po wojnie – nagroda Nobla, praca dydaktyczna. Każdy z tych okresów przedstawiony jest przez zbiór anegdot przedstawiających nie tylko mało znane fakty ale pokazujący również osobowość autora i jego nieoczekiwane zdolności. Słuchając dłuższy czas włoskiej radiostacji, uchwyciwszy melodię języka zaryzykował występ dla dzieci w szkole recytując wiersz składający się wyłącznie przypadkowych sylab naśladując intonację włoskiego. Dzieci były zachwycone i wywołało to później dyskusję wśród nauczycielek czy mówił po włosku czy po łacinie. R. Feynmana charakteryzuje różnorodność zainteresowań, zdolność obserwacji pozwalająca szybko sformułować istotne pytania – sformułować problem badawczy lub wykryć wady badanego obiektu i ogromna pasja rozwiązywania trudnych zadań. Jednym z przykładów nietypowych zainteresowań, w czasie pracy przy projekcie Manhattan, była jego pasja otwierania sejfów i innych zamków w której uzyskał prawie profesjonalną biegłość. Pozwoliło mu to zwrócić uwagę na złe zabezpieczenie tajnych dokumentów w tym projekcie. W czasie swojego półrocznego pobytu w Rio de Janeiro w wolnych chwilach zainteresował się grą na instrumentach perkusyjnych i brał udział incognito w konkursie amatorskich zespołów muzycznych występujących w festiwalach karnawałowych. Pozwoliło mu to rozwijać tę sztukę po powrocie do kraju i brać udział w konkursach nawet międzynarodowych, Znajomość gry na perkusji i udział w zespołach karnawałowych spowodował, że stał się znany w Brazyli i jako gość honorowy, już po uzyskaniu nagrody Nobla zastąpił, Ginę Lollobrigidę w kolejnym karnawale. Innym bardzo znaczącym jego hobby był rysunek w który zasłynął pod pseudonimem Ofey. W pewnym okresie zajmował się odcyfrowywaniem kodeksu Majów przygotowując się do wykładu na temat ich osiągnięć w matematyce jak również krótko zajmował się hipnozą. Brał udział w licznych konferencjach interdyscyplinarnych, które w większości go irytowały ze względów na brak sprecyzowania omawianych problemów, a jego starania o poprawne ich zdefiniowanie spotykało się z niezrozumieniem. Podobnie było, gdy uczestniczył w komisji oceny podręczników szkolnych. Ostatecznie zrezygnował z uczestnictwa w takich przedsięwzięciach koncentrując się na pracy dydaktycznej. Ciekawa jest jego reakcja na wiadomość o uzyskaniu nagrody Nobla gdy w pierwszym odruchu chciał z niej zrezygnować aby uniknąć rozgłosu, ale przekonano go, że taki krok tylko wzmocni ten rozgłos. Wszystkie wspomnienia zawierają rozproszone uwagi o charakterze filozoficznym odnoszące się do prób narzucenia nauce sztywnych ram poszukiwań. Naczelną zasadą Feynmana była swoboda badań poparta rzetelnością naukową.
Książka od chwili wydania jest często wznawiana i jest również dostępna w wersji elektronicznej.