Recenzja: OPPENHEIMER Triumf i tragedia ojca bomby atomowej

Krzysztof Rzymkowski

Postępy Techniki Jądrowej

Kai Bird, Martin J. Sherwin 
OPPENHEIMER Triumf i tragedia ojca bomby atomowej
Tytuł oryginału: American Prometheus: The Triumph and tragedy of J. Robert Oppemheimer
Tłumaczył: Janusz Błaszczyk
Wydawnictwo Replika 2022 Poznań

Autor Martin J. Sherwin zafascynowany osobowością Roberta Oppenheimera przez sześć lat podróżował w kraju i za granicą zbierając materiały do opracowania jego biografii przeprowadzając liczne wywiady z ludźmi  znającymi Oppenheimera, odwiedzając biblioteki i archiwa. Ilość zebranego materiału była tak ogromna, (podziękowania za współpracę zajmują 6 stron, a bibliografia 20) że do jego opracowania zaprosił do współpracy swojego przyjaciela Kai Birda. W ciągu ćwierć wieku. jak piszą autorzy, powstała niezwykle obszerna i szczegółowa biografia. Przedstawiono w niej nie tylko całą drogę życiową Roberta ale i losy jego rodziny, przyjaciół i współpracowników. Ogromna ilość szczegółów powoduje, że lektura jest momentami nużąca, a ilość osób wymienionych w opracowaniu nie ułatwia śledzenia głównego wątku opowiadania. Podobnie dorobek naukowy Oppenheimera też jest za mało wyeksponowany i ginie w opisach jego perturbacji życiowych.

Uważany za jednego z najwybitniejszych fizyków amerykańskich Robert Julius Oppenheimer urodził się  w Nowym Jorku 22 kwietnia 1904 w bardzo zamożnej rodzinie emigrantów z Niemiec. Ojciec Julius  był importerem wyrobów włókienniczych, matka Ellie Friedman była malarką. Uczęszczał do szkoły o profilu  humanistycznym^. wcześnie  wykazując rozległe zainteresowania np. ucząc się języków starożytnych  i budując własne laboratorium chemiczne. Jego pasją było w tym czasie żeglarstwo. Swoim przyszłym współpracownikom i znajomym imponował głęboką znajomością filozofii, literatury, historii sztuki, religii i języków starożytnych i nowożytnych. Studia rozpoczął na Uniwersytecie Harvarda początkowo w kierunku chemicznym a później fizyki  jednocześnie uczęszczając na zajęcia z architektury greckiej, sztuki i literatury. Studia ukończył z wyróżnieniem. Po studiach pracował w laboratorium Cavedisha na Uniwersytecie w Cambrigde gdzie ostatecznie  podjął decyzję poświęcenia się pracy naukowej w dziedzinie fizyki.  Przeniósł się do Uniwersytetu w Getyndze gdzie pod kierunkiem Maxa Borna obronił pracę doktorską publikując kilkanaście prac z zakresu mechaniki kwantowej. Uniwersytet  w Getyndze był wówczas centrum fizyki teoretycznej gdzie  poznał też najwybitniejszych fizyków teoretyków tworzących podstawy mechaniki kwantowej.  Po powrocie do kraju pracował początkowo na Uniwersytecie w Harvadzie, następnie w Kalifornijskim Instytucie Technologicznym (Caltech). Ze względu na stan zdrowia przerwał pracę wybierając się z młodszym bratem (również fizykiem) na dłuższy pobyt w górach Nowego Meksyku gdzie później nabył farmę będącą miejscem odpoczynku i górskich  wycieczek konnych. Po krótkim pobycie w Holandii (Uniwersytet W Lejdzie) został profesorem na Uniwersytecie w Berkeley. Jego kariera naukowa rozwijała się bardzo szybko. W czasie II wojny światowej w roku 1942 po podjęciu decyzji o budowie broni jądrowej przez prezydenta Franklina D. Roosvelta, wojskowy kierownik programu Leslie R. Groves wiedząc o zdolnościach organizacyjnych i szerokich zainteresowaniach Oppenheimera zaproponował  powierzenie mu kierownictwa naukowego tzw projektu Manhattan.  Konstrukcję bomby opracowano w Los Alamos National Laboratory pod kierunkiem Roberta Oppenheimera. Od tego czasu uważany jest za ojca bomby atomowj.  Oppenheimer był jednym z niewielu, który zrozumiał, że powstanie bomby atomowej ma rewolucyjny wpływ na losy świata. Stwierdził on, że obowiązkiem naukowca jest humanistyczna odpowiedzialność za swoje działania. W ciągu całej swojej pracy utrzymywał bardzo szerokie kontakty towarzyskie organizując koleżeńskie spotkania u siebie lub uczestnicząc w podobnych organizowanych przez znajomych. Na tych spotkaniach bywali sporadycznie członkowie partii komunistycznej.  Oppenheimer był znany z otwartości wypowiedzi na różne tematy także polityczne. Z powodu swoich poglądów oskarżono go o silne powiązania z ruchem komunistycznym i został pozbawiony dostępu do tajnych dokumentów państwowych w trakcie upokarzającego, publicznego, politycznego procesu w 1954 roku.

Po wojnie Oppenheimer  został przewodniczącym komitetu doradczego Komisji Energii Atomowej wystąpił z projektem międzynarodowej kontroli wykorzystania energii jądrowej i był rzecznikiem zapobiegania wyścigowi zbrojeń atomowych. W 1947 został dyrektorem Instytutu Badań Zaawansowanych (Institute for Advanced Study)  w Princetown.

Znaczna część książki jest poświęcona okresowi w którym zaczęły się kłopoty Oppenheimera związane z pozbawianiem go dostępu do informacji poufnych, Na tym tle pokazano działanie administracji, która  nie mając żadnych dowodów prowadziła szeroko zakrojone śledztwo z daleko posuniętymi konsekwencjami dla wielu znajomych Oppenheimera (nawet przelotnych) powodując załamanie ich kariery zawodowej lub nawet eliminacje z zawodu. Na tym tle opisane są trudne przeżycia Oppenheimera i jego rodziny. Zdumiewające jest, że  przy  zaciekłości poszukiwania agentów komunistycznych nie zwrócono uwagi na niemieckiego emigranta, członka Komunistycznej Partii Niemiec zatrudnionego od początku w projekcie Manhattan wraz z atomistami brytyjskimi.

Robert Oppenheimer był ujmującym towarzysko człowiekiem i jego współpracownicy uważali go za geniusza a studenci często naśladowali jego sposób bycia. Robert J. Oppenheimer zmarł 18 lutego 1967 roku..

Książka napisana  jest swobodnym przystępnym językiem i mimo ogromnej szczegółowości informacji. skupia uwagę czytelnika na omawianym temacie.